Σάββατο 11 Δεκεμβρίου 2010

Πλάτωνας, Πρωταγόρας, Αποσπάσματα 320d-324c: Μετάφραση

[Ε2-320d-321b5] Ήταν λοιπόν κάποτε μια εποχή, που υπήρχαν οι θεοί, αλλά δεν υπήρχαν θνητά πλάσματα. Και, όταν ήρθε και γι’ αυτά η ορισμένη από τη μοίρα στιγμή για τη γέννησή τους (να γεννηθούν/να δημιουργηθούν), οι θεοί πλάθουν (δημιουργούν) αυτά μέσα στη γη, αφού ανάμιξαν χώμα και φωτιά και ό,τι μπορεί να αναμιχθεί με φωτιά και χώμα. Και όταν επρόκειτο να οδηγήσουν αυτά στο φως του ήλιου, έδωσαν εντολή στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα και να τα εφοδιάσουν και να μοιράσουν ιδιότητες όπως ταιριάζει στο καθένα από αυτά. Τότε ο Επιμηθέας ζητάει ως χάρη από τον Προμηθέα να κάνει μόνος (ο Επιμηθέας) τη μοιρασιά. «Μόλις κάνω εγώ τη μοιρασιά», είπε, «εσύ κάνε τον έλεγχο». Και έτσι, αφού τον έπεισε, κάνει το μοίρασμα.
Ενώ λοιπόν έκανε τη μοιρασιά, σε άλλα έδινε δύναμη χωρίς όμως ταχύτητα, και τα πιο αδύναμα τα εφοδίαζε με ταχύτητα∙ και σε άλλα έδινε όπλα, και σε άλλα, επειδή τους έδινε οργανισμό χωρίς όπλα, γι’ αυτά επινοούσε κάποια άλλη ικανότητα για τη σωτηρία τους∙ όσα δηλαδή από αυτά τα κάλυπτε με μικροκαμωμένο σώμα, σ’ αυτά μοίραζε φτερά για να φεύγουν ή υπόγεια κατοικία (φωλιά)∙ και σε όσα έδινε μεγάλο μέγεθος μ’ αυτό το ίδιο εξασφάλιζε τη σωτηρία τους∙ και τις υπόλοιπες ιδιότητες μοίραζε έτσι με ίσο τρόπο.
Και σοφιζόταν αυτά, επειδή πρόσεχε (είχε έγνοια), μήπως κάποιο γένος αφανιστεί∙ και αφού τα εφοδίασε με όσα χρειάζονταν, για να μην αφανίσουν το ένα το άλλο (για να μην αλληλοεξοντωθούν), σοφιζόταν διάφορους τρόπους να τα προστατεύσει από τις καιρικές αλλαγές –που προκαλούνται από το Δία– ντύνοντας αυτά και με πυκνά τριχώματα και με γερά δέρματα, ικανά να αντιμετωπίσουν την κακοκαιρία, αλλά κατάλληλα και για τις ζέστες κι ακόμα, όταν [αυτά] πηγαίνουν στις φωλιές τους, να χρησιμεύουν αυτά τα ίδια [τα δέρματα] σαν στρώμα και σκέπασμα ταιριαστό και δοσμένο στο καθένα από τη φύση, και δένοντας τα πόδια τους άλλα με οπλές και άλλα με τρίχωμα και δέρμα γερό και χωρίς αίμα.
Από εκεί και πέρα εξασφάλιζε τροφές διαφορετικές στο κάθε γένος, σε άλλα χορτάρι από τη γη, σε άλλα καρπούς από τα δέντρα και σε άλλα ρίζες∙ σε ορισμένα από αυτά έδωσε τη δυνατότητα να τρέφονται με τη σάρκα άλλα ζώων∙ αλλά σ’ αυτά τα τελευταία έδωσε μικρή γονιμότητα, ενώ σ’ εκείνα που τρώγονταν από αυτά έδωσε μεγάλη γονιμότητα εξασφαλίζοντας έτσι στα είδη αυτά τη σωτηρία τους.  

[Ε3-321b6-322a] Επειδή όμως ο Επιμηθέας δεν ήταν και πολύ σοφός, ξόδεψε, χωρίς να το καταλάβει, τις ιδιότητες στα άλογα ζώα∙ απέμενε λοιπόν ακόμη να τακτοποιηθεί και το ανθρώπινο γένος και βρισκόταν σε αμηχανία τι να κάνει.
Και ενώ προβληματιζόταν έρχεται ο Προμηθέας για να επιθεωρήσει τη διανομή και βλέπει ότι τα άλλα ζώα ήταν εφοδιασμένα με όλα τα κατάλληλα μέσα, αλλά ο άνθρωπος ήταν γυμνός και ξυπόλυτος και χωρίς στρωσίδι και όπλα∙ στο μεταξύ πλησίαζε ήδη η μέρα, η καθορισμένη από τη μοίρα, κατά την οποία έπρεπε και ο άνθρωπος να βγει από τη γη στο φως. Επειδή λοιπόν ο Προμηθέας βρισκόταν σε δύσκολη θέση, ποια σωτηρία να βρει για τον άνθρωπο, αποφασίζει να κλέψει τις τεχνικές γνώσεις του Ήφαιστου και της Αθηνάς μαζί με τη φωτιά –γιατί ήταν αδύνατο να αποκτηθούν αυτές από κάποιον ή να χρησιμοποιηθούν χωρίς τη φωτιά- και έτσι λοιπόν τις δωρίζει στον άνθρωπο.      
Έτσι λοιπόν απόκτησε ο άνθρωπος τη σοφία του για να ζήσει∙ δεν είχε όμως την πολιτική τέχνη, γιατί αυτή βρισκόταν στα χέρια του Δία. Και στον Προμηθέα δεν επιτρεπόταν πλέον να μπει στην ακρόπολη, την κατοικία του Δία –εκτός από αυτό και η φρουρά του Δία ήταν φοβερή–∙ μπαίνει λοιπόν κρυφά στο κοινό οίκημα της Αθηνάς και του Ήφαιστου, μέσα στο οποίο ασκούσαν με αγάπη την τέχνη τους, και αφού έκλεψε τις τέχνες [που έχουν σχέση με τη χρήση] της φωτιάς του Ήφαιστου και τις άλλες, της Αθηνάς, τις δίνει στους ανθρώπους∙ και με αυτό εξασφαλίζει βέβαια στον άνθρωπο άφθονα μέσα για τη ζωή του. Αργότερα όμως, όπως λέγεται, ο Προμηθέας, εξαιτίας του Επιμηθέα, καταδιώχτηκε και δικάστηκε για κλοπή.  

[Ε4-322a-323a] Επειδή λοιπόν ο άνθρωπος πήρε μέρος στη θεϊκή φύση, πρώτα πρώτα αυτός μόνο από όλα τα ζωντανά πλάσματα πίστεψε σε θεούς λόγω της συγγένειάς του με το θεό, και προσπαθούσε να χτίσει βωμούς και αγάλματα θεών∙ έπειτα, γρήγορα ανακάλυψε με την τέχνη φθόγγους και γράμματα (το λόγο, την ομιλία) και βρήκε κατοικίες και ρούχα και υποδήματα και στρωσίδια/σκεπάσματα και τις τροφές από τη γη. Με αυτά λοιπόν τα εφόδια οι άνθρωποι στην αρχή κατοικούσαν διασκορπισμένοι εδώ και εκεί, γιατί πόλεις δεν υπήρχαν∙ και αφανίζονταν από τα θηρία, γιατί από κάθε άποψη (σε κάθε περίσταση) ήταν πιο αδύναμοι από αυτά, και οι τεχνικές γνώσεις τούς βοηθούσαν βέβαια ικανοποιητικά για να βρίσκουν τροφή τους, ήταν όμως ανεπαρκείς για τον πόλεμο με τα ζώα –γιατί ακόμα δεν κατείχαν ακόμα την τέχνη για την οργάνωση μιας πολιτείας, μέρος της οποίας είναι και η πολιτική τέχνη-∙ ένιωθαν λοιπόν την ανάγκη να συγκεντρώνονται και να εξασφαλίζουν τη σωτηρία τους κτίζοντας πόλεις∙ όσες όμως φορές συγκεντρώνονταν, αδικούσε ο ένας τον άλλο, επειδή δεν είχαν την πολιτική τέχνη, και έτσι πάλι διασκορπίζονταν και καταστρέφονταν.
Ο Δίας λοιπόν, επειδή φοβήθηκε για το γένος μας, μήπως χαθεί εντελώς, στέλνει τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους το σεβασμό και τη δικαιοσύνη (την αντίληψη του δικαίου), για να υπάρξει πειθαρχία στις πόλεις και [να δημιουργηθούν] δεσμοί που να δένουν με φιλία τους ανθρώπους. Ρωτάει λοιπόν ο Ερμής το Δία με ποιο τρόπο, τέλος πάντων, να δώσει τη δικαιοσύνη και το σεβασμό στους ανθρώπους: «Με ποιον από τους δύο τρόπους, όπως έχουν μοιραστεί οι τέχνες, έτσι να μοιράσω και αυτά; Και έχουν μοιραστεί ως εξής: ένας που κατέχει την ιατρική είναι αρκετός για πολλούς ανθρώπους, το ίδιο και οι άλλοι τεχνίτες∙ με τον ίδιο τρόπο να δώσω στους ανθρώπους και τη δικαιοσύνη λοιπόν και το σεβασμό ή να τα μοιράσω σε όλους;». «Σε όλους», είπε ο Δίας, «και όλοι να συμμετέχουν∙ γιατί δε θα μπορούσαν να υπάρχουν πόλεις, αν, όπως ακριβώς στις άλλες τέχνες, λίγοι έχουν συμμετοχή σ’ αυτά∙ και μάλιστα θέσπισε ένα νόμο από την πλευρά μου, να θανατώνουν σα νοσηρό στοιχείο της πόλης αυτόν που δεν μπορεί να έχει συμμετοχή στο σεβασμό και στη δικαιοσύνη».
Έτσι λοιπόν, Σωκράτη, και γι’ αυτούς τους λόγους τόσο οι άλλοι όσο και οι Αθηναίοι, όταν γίνεται συζήτηση για θέμα σχετικό με την αρχιτεκτονική ή για κάποια άλλη τέχνη, νομίζουν ότι λίγοι έχουν το δικαίωμα να δίνουν συμβουλές, και αν κάποιος που είναι έξω από τους λίγους επιχειρεί να δώσει συμβουλές, δεν τον δέχονται, όπως εσύ λες, -σωστά [δεν τον δέχονται], όπως λέω εγώ-∙ όταν όμως πηγαίνουν σε σύσκεψη για ζητήματα πολιτικής αρετής, η οποία πρέπει να διέπεται ολόκληρη από τη δικαιοσύνη και τη σωφροσύνη, ορθά δέχονται κάθε άνθρωπο, επειδή, κατά τη γνώμη τους, αρμόζει στον καθένα να έχει μερίδιο σ’ αυτήν την αρετή, γιατί αλλιώς δεν είναι δυνατό να υπάρχουν πολιτείες. Αυτή λοιπόν, Σωκράτη, είναι η αιτία αυτού του πράγματος.

[Ε5-323a-e] Και για να μη νομίζεις ότι εξαπατάσαι σχετικά με το ότι όλοι οι άνθρωποι θεωρούν πως κάθε άνθρωπος συμμετέχει και στη δικαιοσύνη και σε κάθε άλλη πολιτική αρετή, πάρε το εξής πάλι ως απόδειξη. Στις άλλες δηλαδή ικανότητες, όπως λες εσύ, αν κάποιος ισχυρίζεται ότι είναι καλός αυλητής, ή [ικανός] σε κάποια άλλη τέχνη, στην οποία όμως δεν είναι [ικανός], τον κοροϊδεύουν και θυμώνουν μαζί του, και οι δικοί του/οι συγγενείς του τον πλησιάζουν και τον συμβουλεύουν σαν να είναι τρελός∙ όμως στη δικαιοσύνη και στις άλλες πολιτικές αρετές, κι αν ακόμη ξέρουν για κάποιον ότι είναι άδικος, αν αυτός ο ίδιος λέει την αλήθεια εναντίον του εαυτού του μπροστά σε πολλούς άλλους, εκείνο που θεωρούσαν προηγουμένως ότι είναι σωφροσύνη, να λέει δηλαδή κάποιος την αλήθεια, σε αυτή την περίπτωση το θεωρούν τρέλα και ισχυρίζονται ότι όλοι πρέπει να λένε ότι είναι δίκαιοι, είτε είναι είτε όχι, ειδεμή λένε ότι είναι τρελός αυτός που δεν προσποιείται ότι είναι δίκαιος∙ γιατί είναι ανάγκη ο καθένας, χωρίς εξαίρεση, να συμμετέχει σ’ αυτήν, αλλιώς να μην έχει θέση ανάμεσα στους ανθρώπους.
Για το ότι λοιπόν εύλογα δέχονται κάθε άνθρωπο ως σύμβουλο γι’ αυτήν την αρετή, επειδή πιστεύουν ότι όλοι έχουν συμμετοχή σε αυτήν, αυτά τα επιχειρήματα φέρνω∙ το ότι νομίζουν ότι αυτή δεν είναι έμφυτη/φυσική ούτε αφ’ εαυτού, αλλά ότι μπορεί να διδαχτεί και ότι κατακτιέται/γίνεται κτήμα με φροντίδες, σε όποιον γίνεται κτήμα, αυτό θα προσπαθήσω στη συνέχεια να σου αποδείξω.
Γιατί για όσα ελαττώματα έχουν τη γνώμη οι άνθρωποι, ο ένας για τον άλλο, ότι τα έχουν από τη φύση ή την τύχη, κανείς δε θυμώνει ούτε συμβουλεύει ούτε διδάσκει ούτε τιμωρεί όσους έχουν αυτά, για να μην είναι τέτοιοι, αλλά τους λυπούνται∙ για παράδειγμα τους άσχημους, τους μικρόσωμους ή τους ανάπηρους ποιος θα ήταν τόσο ανόητος ώστε να επιχειρήσει να κάνει κάτι τέτοιο; Γιατί ξέρουν, νομίζω, ότι από τη φύση και τυχαία συμβαίνουν στους ανθρώπους αυτά, δηλαδή και τα προτερήματα και τα αντίθετα τους∙ όσα όμως προτερήματα νομίζουν ότι οι άνθρωποι τα αποκτούν με φροντίδα, άσκηση και διδασκαλία, αν κανείς δεν τα έχει αυτά, αλλά έχει τα αντίθετά τους ελαττώματα, σε αυτές τις περιπτώσεις βέβαια προκαλούνται και οι θυμοί και οι τιμωρίες και οι συμβουλές. Από αυτά ένα είναι και η αδικία και η ασέβεια και, γενικά, καθετί το αντίθετο προς την πολιτική αρετή.

[Ε6-324α-c] Σε αυτές τις περιπτώσεις ο καθένα θυμώνει με τον καθένα και τον συμβουλεύει, επειδή δηλαδή, κατά τη γνώμη του, η αρετή μπορεί να αποκτηθεί με φροντίδα και μάθηση. Γιατί αν θέλεις, Σωκράτη, να καταλάβεις ποια σημασία έχει επιτέλους να τιμωρεί κανείς αυτούς που αδικούν, αυτό το ίδιο θα σε διδάξει ότι οι άνθρωποι τουλάχιστον νομίζουν ότι η αρετή είναι κάτι που μπορεί να αποκτηθεί.  Γιατί κανείς δεν τιμωρεί αυτούς που αδικούν έχοντας το νου του σ’ αυτό και εξαιτίας αυτού, επειδή δηλαδή αδίκησε, εκτός αν κάποιος τιμωρεί χωρίς λογική(εκδικείται), όπως ένα θηρίο. Και αυτός που επιχειρεί να τιμωρεί με λογική (σύνεση) δεν τιμωρεί για το αδίκημα που έχει γίνει (που έχει διαπραχθεί) στο παρελθόν –γιατί αυτό που έγινε δε θα μπορούσε να μην έχει γίνει-, αλλά για το μέλλον, για να μην αδικήσει πάλι ούτε αυτός ο ίδιος ούτε κάποιος άλλος που είδε αυτόν να τιμωρείται. Και επειδή έχει αυτή τη σκέψη, πιστεύει ότι η αρετή είναι δυνατό να διδαχτεί∙ τιμωρεί βέβαια για αποτροπή Αυτή, λοιπόν, τη γνώμη έχουν όλοι, όσοι βέβαια τιμωρούν και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή. Τιμωρούν, λοιπόν, και οι άλλοι άνθρωποι για εκδίκηση και για σωφρονισμό όσους νομίζουν ότι αδικούν, και προπάντων οι Αθηναίοι, οι συμπολίτες σου. Επομένως, σύμφωνα με αυτό το συλλογισμό και οι Αθηναίοι είναι από αυτούς που πιστεύουν ότι μπορεί να αποκτηθεί και να διδαχτεί η αρετή. Ότι λοιπόν δικαιολογημένα δέχονται οι συμπολίτες σου και το χαλκιά και τον τσαγκάρη να τους συμβουλεύει για τα πολιτικά και ότι πιστεύουν ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί και να αποκτηθεί, σου το έχω αποδείξει, Σωκράτη, αρκετά, όπως τουλάχιστον μου φαίνεται.

Δεν υπάρχουν σχόλια: