Πέμπτη 16 Δεκεμβρίου 2010

Αριστοτέλης, Πολιτικά: Ενότητα 14, Χωρίς αρετή και δικαιοσύνη ο άνθρωπος είναι το αγριότερο ζώο

Στόχοι ενότητας 14:
Να μάθουν οι μαθητές και οι μαθήτριες ότι:
ü     η αρετή και η δικαιοσύνη είναι βασικές ιδιότητες του ανθρώπου ως μέλους της πολιτικής κοινωνίας και ότι χωρίς αυτές ο άνθρωπος μεταβάλλεται στο πιο άγριο και ανόσιο ζώο,
ü     η δικαιοσύνη είναι συστατικό στοιχείο της πόλης, συγκρατεί την τάξη στην πολιτική κοινωνία.

Η φυσική τάση του ανθρώπου να δημιουργεί κοινωνίες
Ο Αριστοτέλης έχει ήδη τονίσει ότι η πόλη:
ü     είναι η τέλεια κοινωνική οντότητα
ü     πέτυχε την ύψιστη αυτάρκεια, που είναι ο τελικός στόχος και κάτι το πολύ έξοχο
ü     ενώ δημιουργήθηκε για να εξασφαλίζει τη ζωή, στην πραγματικότητα εξασφαλίζει την καλή ζωή (ευδαιμονία).
Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι η κοινωνία των ανθρώπων δεν υφίσταται μόνο γιατί είναι χρήσιμη, γιατί ο άνθρωπος ωφελείται και η πόλη τελικά λειτουργεί προς το συμφέρον του. Θεωρεί ότι η δημιουργία των ανθρώπων είναι μια φυσική τάση των ανθρώπων.
Αυτό το τονίζει και σε άλλα έργα του:
ü     Ηθικά Ευδήμεια 1242α10: η τέτοιου είδους κοινωνία (συνύπαρξη, συμβίωση) των ανθρώπων είναι κοινωνία φίλων.
ü     Πολιτικά 1278 b 20: και όταν ακόμα οι άνθρωποι δε χρειάζονται τη βοήθεια ο ένας του άλλου, δε λιγοστεύει καθόλου η επιθυμία τους να συμβιώσουν.

Χωρίς αρετή και δικαιοσύνη ο άνθρωπος είναι το αγριότερο ζώο.
ü     Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι ο άνθρωπος είναι το ανώτερο από όλα τα όντα, όταν φτάσει στην τελειότητά του, γιατί είναι από τη φύση εφοδιασμένος με όπλα (κυρίως τη λογική και την ομιλία) που του επιτρέπουν να υπηρετήσει τη φρόνηση και την αρετή.
ü     Όταν όμως χρησιμοποιεί όλα αυτά τα όπλα, όχι για να υπηρετήσει τη φρόνηση και την αρετή, αλλά για τους αντίθετους ακριβώς σκοπούς, τότε μπορεί να γίνει το χειρότερο από όλα τα όντα. Τότε η λογική, το μυαλό μπαίνουν αξιοποιούνται για ό,τι πιο άγριο, πιο ανόσιο, και ο άνθρωπος μπορεί να κάνει πολύ περισσότερο κακό από κάθε θηρίο.

Η δικαιοσύνη είναι συστατικό στοιχείο της πόλης
Για τον Αριστοτέλη:
ü       η δικαιοσύνη είναι μια έννοια απόλυτα δεμένη με την πόλη, κάτι που δεν υπάρχει πουθενά αλλού, παρά μόνο στην πόλη. Και αυτό συμβαίνει γιατί στην πόλη υπάρχει ως απόλυτος ρυθμιστής ο νόμος, ο οποίος ρυθμίζει τη λειτουργία της πόλης.
ü       η δικαιοσύνη, επομένως, είναι η ιδιότητα με την οποία το άτομο ζει σε απόλυτη συμφωνία προς την κοινωνική ηθική της πόλης του. Η κοινωνία μπορεί και υπάρχει γιατί υπάρχουν κανόνες που καθορίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβιώνουν οι άνθρωποι. Ο πιο σημαντικός από αυτούς είναι η δικαιοσύνη[1]. Οι άνθρωποι καθώς μεγαλώνουν και ενηλικιώνονται αφομοιώνουν και εσωτερικεύουν αυτούς τους κανόνες, αυτοί οι κανόνες γίνονται μέρος της προσωπικής τους ηθικής, προσαρμόζονται σ’ αυτούς. Έτσι εξασφαλίζεται η κοινωνική αρμονία και η κοινωνική συνοχή,
ü       η δικαιοσύνη είναι η πιο σημαντική από όλες τις ηθικές αρετές που μπορεί να κατέχει το άτομο. Μάλιστα, για τον Αριστοτέλη όπου υπάρχει δικαιοσύνη δεν μπορεί παρά να υπάρχουν και όλες οι άλλες αρετές.
Συμπέρασμα:
1.     Η δικαιοσύνη είναι συστατικό στοιχείο της πόλης,
2.     Η δικαιοσύνη σώζει την πόλη και μαζί μ’ αυτήν σώζει και τον πολίτη.

Ο πρώτος συστήσας ...
Οι απόψεις για το τι μπορεί να εννοεί ο Αριστοτέλης είναι δύο:

ü     Εννοεί τη φύση, αφού η πόλη υπάρχει εκ φύσεως
ü     Εννοεί τη σύμπραξη και τη συνδρομή του ανθρώπου στη γέννηση και την αύξηση της πόλης, στη σταδιακή και συνεχή μετεξέλιξή της

Αν όμως αποδεχτούμε τη δεύτερη άποψη τότε πώς η πόλη υπάρχει εκ φύσεως;
Το γεγονός ότι η πόλη υπάρχει εκ φύσεως είναι διαφορετικό πράγμα από την κατασκευή και τη συγκρότηση της. Ο άνθρωπος έχει τη φυσική τάση να ζει σε οργανωμένες κοινωνίες. Το είδος της οργάνωσης, τα πλαίσια που τη ρυθμίζουν, οι θεσμοί που κανονίζουν την κοινωνική και την προσωπική του ζωή είναι δημιουργήματα των ανθρώπων. [Και ως δημιουργήματα των ανθρώπων επιδέχονται αλλαγές, αναθεωρήσεις, επεξεργασίες και υπόκεινται σε συνεχείς βελτιώσεις. Οι κανόνες αυτοί μπορούν να αναπροσαρμοστούν, να αναθεωρηθούν, δεν είναι στατικοί και ανελαστικοί]
Η τάση των ανθρώπων να δημιουργεί οργανωμένες κοινωνίες είναι κάτι το φυσικό. Η μορφή που θα πάρουν αυτές οι κοινωνίες και ο τρόπος που θα επιδιωχθεί η τελείωσή τους είναι θέμα ανθρώπινης παρέμβασης.


[1] Στα Ηθικά Νικομάχεια 1129 b 27-32 ο Αριστοτέλης τονίζει: αὕτη μὲν οὖν ἡ δικαιοσύνη ἀρετὴ μέν ἐστι τελεία, ἀλλ' οὐχ ἁπλῶς ἀλλὰ πρὸς ἕτερον. καὶ διὰ τοῦτο πολλάκις κρατίστη τῶν ἀρετῶν εἶναι δοκεῖ ἡ δικαιοσύνη, καὶ οὔθ' ἕσπερος οὔθ' ἑῷος οὕτω θαυμαστός· καὶ παροιμιαζόμενοί φαμεν ἐν δὲ δικαιοσύνῃ συλλήβδην πᾶσ' ἀρετὴ ἔνι καὶ τελεία μάλιστα ἀρετή, ὅτι τῆς τελείας ἀρετῆς χρῆσίς ἐστιν. τελεία δ' ἐστίν, ὅτι ἔχων αὐτὴν καὶ πρὸς ἕτερον δύναται τῇ ἀρετῇ χρῆσθαι, ἀλλ' οὐ μόνον καθ' αὑτόν· πολλοὶ γὰρ ἐν μὲν τοῖς οἰκείοις τῇ ἀρετῇ δύνανται χρῆσθαι, ἐν δὲ τοῖς πρὸς ἕτερον ἀδυνατοῦσιν. Επίσης πρβλ. Ηθικά Νικομάχεια 1134 α 30: ἀλλά τι δίκαιον καὶ καθ' ὁμοιότητα. ἔστι γὰρ δίκαιον, οἷς καὶ νόμος πρὸς αὑτούς· νόμος δ', ἐν οἷς ἀδικία· ἡ γὰρ δίκη κρίσις τοῦ δικαίου καὶ τοῦ ἀδίκου