Πέμπτη 16 Δεκεμβρίου 2010

Αριστοτέλης, Πολιτικά: Ενότητα 13, Ο ανθρώπινος λόγος αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος είναι πολιτικό ζώο

Στόχοι ενότητας 13:
Να μάθουν οι μαθητές και οι μαθήτριες ότι:
ü     το περιεχόμενο της έννοιας λόγος σε αντιδιαστολή προς τη φωνή των ζώων και τη σημασία που έχει ως απόδειξη της θέσης ότι ο άνθρωπος είναι ζῷον πολιτικόν,
ü     «στην τάξη της φύσης» η πόλη προηγείται από την οικογένεια και τον καθένα μας ως άτομο (πρτερον δ τ φσει πλις οκα κα καστος μν στιν),
ü     η πόλη προηγείται ως όλον από τα μέρη της, τους ανθρώπους, για τους οποίους αποτελεί το φυσικό τους χώρο.

Ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό – Ένα ακόμα επιχείρημα
Στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης φέρνει ακόμα ένα επιχείρημα ότι ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό.
Προκείμενη 1: Η φύση δεν κάνει τίποτα χωρίς λόγο και χωρίς αιτία. Αυτή η θέση αποτελεί μια βασική παράμετρο της αριστοτελικής φιλοσοφίας.
Προκείμενη 2: Η φύση έδωσε προνομιακά μόνο στον άνθρωπο τη δυνατότητα να εκφράζει με το λόγο το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο. Η δυνατότητα του έναρθρου λόγου διαφοροποιεί τον άνθρωπο από όλα τα υπόλοιπα ζώα. Όλα τα ζώα έχουν φωνή με την οποία εκφράζουν το ευχάριστο ή το δυσάρεστο. Ο άνθρωπος όμως έχει από τη φύση επιπλέον και την ικανότητα να αισθάνεται, να κρίνει, να κατανοεί το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο και όλα τα υπόλοιπα χάρη στον έναρθρο λόγο, δηλαδή τη γλώσσα και τη σκέψη. Η ανθρώπινη φωνή είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη σκέψη [διττή σημασία της λέξης λόγος]
Προκείμενη 3: Η δυνατότητα αυτή είναι βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία πολιτικής κοινότητας. Χωρίς το λόγο ο άνθρωπος δε θα ήταν σε θέση να αντιληφθεί τις ιδιαίτερες ανάγκες που προκύπτουν από τη συμβίωσή του, να επινοήσει και να επεξεργαστεί θεσμούς (θεσμικά πλαίσια που προϋποθέτουν διανοητικό υπόβαθρο) και να τους εξελίξει προσαρμόζοντας τους στις εκάστοτε ανάγκες.
Συμπέρασμα: Η φύση έδωσε στον άνθρωπο αυτή τη δυνατότητα γιατί τον προορίζει να ζει μέσα σε οργανωμένες κοινωνίες, όπου καμιά συμβίωση, ασφάλεια, ευδαιμονία και αυτάρκεια δε θα ήτα δυνατή χωρίς τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο κοκ. Όλες αυτές οι προϋποθέσεις που συγκροτούν και χαρακτηρίζουν την οργανωμένη ανθρώπινη κοινωνία είναι προϊόντα της έλλογης φύσης του ανθρώπου.

«Το όλον προηγείται του μέρους» - Ακόμα ένα επιχείρημα
Στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης προσπαθώντας να υποστηρίξει ότι η πόλη υπάρχει από τη φύση και επομένως ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ζώο πολιτικό φέρνει ένα ακόμα επιχείρημα: στην τάξη της φύσης το όλον, δηλαδή το σύνολο, προηγείται του μέρους, των επιμέρους, δηλαδή, στοιχείων που το απαρτίζουν.
Αναλυτικά ο εμπειρικός και αναλογικός συλλογισμός του έχει ως εξής:
Προκείμενη 1: «Αν πάψει να υπάρχει το σώμα ως σύνολο, δεν θα υπάρχει πια ούτε πόδι ούτε χέρι». Άρα σύμφωνα με την τάξη της φύσης το σώμα προηγείται από το χέρι ή το πόδι.
Προκείμενη 2: Αντίστοιχα η φύση δημιούργησε την πόλη ως προϋπόθεση για να υπάρξουν και άλλες μορφές κοινωνικής συμβίωσης. Τόσο ο θεσμός της οικογένειας (οικία) όσο και αυτός του χωριού/συνοικισμού (κώμη) προϋποθέτουν και οι δύο την πόλη, που είναι η πιο ολοκληρωμένη μορφή κοινωνικής συμβίωσης. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η φύση προόριζε τον άνθρωπο να ζήσει μέσα σε πόλεις από τη στιγμή της «γένεσης» του/της δημιουργίας του. Κανείς δεν μπορεί να ζήσει μεμονωμένα, αφού μόνος του δεν μπορεί να είναι αυτάρκης και, επομένως, δεν μπορεί να υπάρχει λειτουργικά. Αυτάρκεια εξασφαλίζεται μόνο μέσα σε προηγμένες μορφές κοινωνικής συμβίωσης. Και η πιο προηγμένη μορφή είναι η πόλη. Και η φύση προνόησε γι’ αυτό και έδωσε μόνο στον άνθρωπο τις δυνατότητες να το πετύχει, να συμβιώνει με τους συνανθρώπους του, να είναι δηλαδή πολιτικό ζώο. Αν κάποιος μπορεί είναι ή θεός ή ζώο, δηλαδή δημιούργημα ανώτερο από τον άνθρωπο ή κατώτερό του.
Συμπέρασμα: Η τάση του ανθρώπου προς την πολιτική κοινωνία είναι μια τάση φυσική. Η τάση αυτή του ανθρώπου είναι προγενέστερη από τα επιμέρους ανθρώπινα όντα (ως άτομα και ως οικογένεια). Επομένως, όταν οι άνθρωποι δημιουργούν πρώτη φορά πόλη, απλώς έκαναν πραγματικότητα κάτι για το οποίο τους είχε ήδη προετοιμάσει η φύση (παρέχοντας στους ανθρώπους τον έναρθρο λόγο), αφού γι’ αυτό τους προόριζε.
Σχολιασμός επιχειρήματος: Ο Αριστοτέλης διαφοροποιείται σ’ αυτό το σημείο από τους σοφιστές. Αναλυτικά οι θέσεις των δύο μερών έχουν ως εξής:

Η θέση των σοφιστών
«Η πόλη είναι προϊόν ανάγκης» - «Οι πολιτικές κοινωνίες είναι προϊόν συμφωνίας μεταξύ των μελών τους και σύμβασης(νόμου)».
Η θέση του Αριστοτέλη
Η πόλη είναι μια φυσική οντότητα, μια πρόβλεψη της φύσης, η οποία προηγείται και από τα επιμέρους άτομα.
«Η πολιτική κοινωνία αποτελεί βιασμό της ανθρώπινης φύσης».
Η τάση του ανθρώπου προς την πολιτική κοινωνία είναι μια τάση φυσική. Επομένως η πόλη δεν έρχεται σε αντίθεση προς τη φύση του ανθρώπου.